Hình ảnh về những con ngựa hùng dũng được thể hiện trong các trận chiến chống giặc

ngoại xâm, cần mẫn trong vận chuyển hàng hoá và sôi nổi, khí thế trong các sinh hoạt văn hoá của các cộng đồng người Việt.

Từ thời Hùng Vương dựng nước, sức mạnh của loài ngựa đã được ví chắc chắn như sắt, mạnh mẽ như lửa và nhanh như gió thể hiện qua hình ảnh dũng mãnh đã đi vào truyền thuyết truyền lại nhiều đời như ngựa sắt của Thánh Gióng. Ngựa đã cùng Thánh Gióng giúp nhân dân đánh tan giặc Ân, sau đó đã cùng chàng Gióng bay về trời.

Thời Tiền Lê, 941 – 1005 nhờ sức mạnh của đội quân kỵ binh mà Lê Đại Hành đã đánh bại đội quân nhà Tống tại ải Chi Lăng. Nhờ kỵ binh phối hợp với thủy binh và bộ binh mà Lý Thường Kiệt đã đại phá ba châu là: Châu Khâm, Châu Liêm, và Châu Ung của nhà Tống (đời Vua Lý Nhân Tông, 1066-1127), rồi đánh tan quân Chiêm Thành, bắt Vua Chiêm, cuối cùng Vua Chiêm Thành phải dâng ba châu để chuộc mạng. Trong thời kỳ chống quân Minh, với hơn 10 năm chinh chiến. Nghĩa quân Lam Sơn đã phối hợp giữa kỵ binh với bộ binh đã phá tan giặc Minh, xoá bỏ ách đô hộ của nhà Minh.

Ở thế kỷ 19 và 20, đất nước ta trải qua 2 cuộc kháng chiến trường kỳ, hình ảnh từng đoàn ngựa thồ chở lương thực, vũ khí ra chiến trường, làm phương tiện thông tin liên lạc đã cung cấp thông tin kịp cho việc chỉ đạo chiến đấu, đồng thời đảm bảo lương thực, vũ khí khí tài cho chiến trường, góp phần đem lại chiến thắng vẻ vang và giành độc lập thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ.

Trong đời sống thường ngày, con ngựa đã trở thành hình tượng đẹp. Về vật chất, ngựa vừa là công cụ lao động tạo ra của cải vật chất vừa là nguồn cung cấp thực phẩm và nguyên liệu thuốc quý. Trong Đông y các sản phẩm chế biến từ ngựa là vị thuốc bổ hữu ích trong việc hỗ trợ điều trị bệnh và bồi bổ cơ thể, cao ngựa bạch là sản phẩm quý được yêu thích. Cao ngựa có tác dụng rất tốt với chứng đau nhức xương khớp, giúp mạnh gân, cường cơ, phòng chống loãng xương, bồi bổ cơ thể, hỗ trợ trẻ em suy dinh dưỡng, phụ nữ sau khi sinh, người lao động nặng nhọc độc hại, người già kém ăn, mất ngủ.

Về văn hoá tinh thần, ngựa là một trong những con vật chính được sử dụng trong các lễ hội văn hoá như tham gia trong đoàn rước, là ngựa đua trong các hội đua ngựa truyền thống của các dân tộc vùng cao như Lào Cai, Lai Châu... góp phần gìn giữ đời sống văn hoá truyền thống đậm đà bản sắc của dân tộc mình, đồng thời thu hút đông đảo người dân các địa phương lân cận và khách du lịch. Con ngựa cũng là con vật quen thuộc trong đời sống văn hóa với nhiều câu chuyện dân gian, tục ngữ, ca dao...