Cứ vào độ chim tu hú cất tiếng kêu rời rạc ở cuối bãi bồi để tìm bạn thì cá mòi từ cửa biển ngược về thượng nguồn để sinh nở. Ngoài việc chế biến ngay các món ăn tươi, cá mòi còn được làm mắm, luộc phơi khô để ăn dần. Trong những ngày giãn cách chống dịch thì món cá mòi khô chiên mặn cũng đủ vơi hết nồi cơm.

Làng Thu Bồn Đông, xã Duy Tân, huyện Duy Xuyên quê tôi, nơi có dòng sông Thu Bồn và đặc sản cá mòi nổi tiếng. Đây là loài cá có một đồng hồ sinh học rất đặc biệt, bởi chúng sinh ra tại sông, ở trong môi trường nước ngọt một thời gian ngắn rồi xuôi về cửa biển để sống.

Khi cái rét của đông giá trút bỏ cũng là khoảng thời gian cá mòi đến thời kỳ sinh nở. Không giống như nhiều loài cá khác đẻ trứng một cách dễ dàng, cá mòi phải lên nguồn “vuợt cạn”.

Thấy cá mòi cái ngược dòng, những con cá đực cũng bơi theo nên tạo thành đàn. Theo kinh nghiệm của mấy lão ngư làng chài, khi những cây gạo trong làng bung hoa đỏ cháy, đom đóm lập lòe sau vườn thì cá mòi sông Thu Bồn xuất hiện rất nhiều.

Đầu mùa, bụng cá mòi có đầy trứng nên thịt thơm, béo, ngọt nhưng sau khi chúng đẻ xong thì thân dẹp hơn, thịt mềm nhũn, mùi đặc trưng có phần giảm. Vì vậy mà nhiều người quê tôi nói cá mòi sống ở cửa biển không thể ngon hơn cá mòi ngược nước lên nguồn là thế.

Cá mòi được chế biến nhiều món ăn hấp dẫn như kho rim tiêu sọ, xay nhuyễn làm chả, cuốn ram. Vào dịp lễ hội dân gian Bà Thu Bồn, du khách các nơi tìm về làng tôi không chỉ để chiêm nghiệm hoạt động của văn hóa tín ngưỡng tâm linh mà còn là dịp thưởng thức bát mỳ Quảng chan nhưn cá mòi.

Để có được nồi nước nhưn tỏa mùi phưng phức, cá mòi tươi rói làm sạch, xay kèm với ít thịt heo nạc, gia vị rồi viên tròn thả vào nồi nước đang sôi sùng sục. Muốn ăn món gỏi cá mòi thì vào chợ Thu Bồn lựa mua những con cá to nhất mang về làm sạch, để ráo nước rồi lấy dao rọc làm hai mảnh theo thân cá, xắt từng lát, trộn với gừng, riềng, tiêu, tỏi được giã nhỏ.

Đợi cho thịt cá chuyển màu do thấm các chất cay, tan biến hết mùi tanh đem trộn chung với bột bắp thính cho thật khô, thêm ít nước mắm, mì chính vừa miệng thì món gỏi được dọn lên mâm. Hành, ngò, tía tô, húng quế và các thứ rau mơn mởn cuốn với bánh tráng chấm nước mắm ớt ai cũng gật gù khen ngon.

Hàng năm cứ vào mùa cá mòi thì chợ quê càng nhộn nhịp kẻ mua, người bán. Bên cạnh việc chế biến các món cho mỗi bữa cơm nhà, cá mòi được muối mắm trong các hũ sành hoặc luộc chín rồi trải ra nong phơi khô để dành cho những tháng mưa gió trắng trời, nước dâng ngập chìm cả chợ.

Với món này, khử dầu phụng rồi cho cá vào lòng chảo, đợi ít phút để da cá sem sém thì trở cá, lát sau cho nước mắm pha loãng vừa miệng đã trộn đầy đủ gia vị vào chảo. Cá mòi khô chiên giòn rụm không còn sợ hóc xương, không dai, cứng như nhiều loại cá khô khác nên ai gắp đũa, đưa cơm cũng được.

Thái Mỹ/ Báo Quảng Nam

Nguồn quehuongonline.vn

http://quehuongonline.vn/ban-sac-van-hoa/ca-moi-kho-chien-gion-20211006151509342.htm