Ngày 5/12/1994, Ukraine đã ký Biên bản Ghi nhớ Budapest – một thỏa thuận nổi tiếng trong lịch sử an ninh toàn cầu. Đổi lại cho việc từ bỏ kho vũ khí hạt nhân lớn thứ ba thế giới, Ukraine nhận được cam kết bảo đảm an ninh từ ba cường quốc hạt nhân: Mỹ, Anh và Nga. Tuy nhiên, như những gì đang diễn ra, những cam kết ấy đã trở thành tờ giấy vô giá trị – chính Nga, một trong các bên ký kết, đã phá vỡ toàn bộ hệ thống răn đe và an ninh hạt nhân toàn cầu.

Trong một cuộc phỏng vấn với kênh 24 của Ukraine, ông Yuriy Kostenko – cựu nghị sĩ quốc hội 5 khóa liên tiếp, đồng thời là trưởng đoàn đàm phán đầu tiên của Ukraine về giải trừ vũ khí hạt nhân – đã đưa ra những phân tích sắc sảo về hiện trạng, tương lai và lựa chọn sinh tồn hạt nhân cho Ukraine.

---

HỆ THỐNG AN NINH HẠT NHÂN TOÀN CẦU ĐÃ SỤP ĐỔ

Ông Kostenko cho biết: "Toàn bộ hệ thống răn đe hạt nhân toàn cầu đã vỡ như bong bóng xà phòng." Từ năm 1968, năm cường quốc hạt nhân gồm Mỹ, Liên Xô, Pháp, Anh và Trung Quốc đã ký kết Hiệp ước Không Phổ biến Vũ khí Hạt nhân (NPT). Họ cam kết không sử dụng hạt nhân chống lại các quốc gia phi hạt nhân, và không tấn công trước, kể cả trong tình huống bị tấn công bởi quốc gia có vũ khí hạt nhân khác.

Tuy nhiên, tất cả những chuẩn mực này đã bị phớt lờ. Đặc biệt, trong Biên bản Budapest 1994, ba nước Mỹ, Anh, và Nga cam kết không đe dọa hay sử dụng vũ khí hạt nhân với Ukraine, đồng thời sẵn sàng tham vấn trong trường hợp Ukraine bị tấn công. "Nhưng điều gì đã xảy ra? Một trong những bên ký kết, Nga, lại trở thành kẻ xâm lược hung hăng nhất, hoàn toàn coi thường luật pháp quốc tế," ông nói.

Không chỉ Nga, các cường quốc hạt nhân khác – bao gồm Pháp và Trung Quốc – sau này cũng tham gia Budapest, nhưng đều im lặng trước các hành vi vi phạm trắng trợn của Nga.

Kể từ khi phát động cuộc xâm lược toàn diện năm 2022, Tổng thống Nga Putin đã nhiều lần đe dọa sử dụng vũ khí hạt nhân chiến thuật. Chỉ sau khi Mỹ, Trung Quốc và Ấn Độ lên tiếng cảnh báo nghiêm khắc, mối đe dọa này mới tạm thời lắng xuống.

---

MỘT THẾ GIỚI MỚI VỚI TƯ DUY HẠT NHÂN MỚI

"Thế giới đã bước sang thực tế hoàn toàn mới," ông Kostenko nhận định. Việc Nga công khai phủ nhận sự tồn tại của Ukraine, coi dân tộc Ukraine như một phần của "dân tộc Nga duy nhất", đã kéo theo sự sụp đổ của hệ thống ngăn chặn phổ biến hạt nhân toàn cầu.

Trong bối cảnh đó, nhiều quốc gia đang xem xét lại chiến lược hạt nhân. Ngay cả Nhật Bản, đất nước từng cấm kỵ nhắc đến hạt nhân sau Thế chiến II, cũng bắt đầu thảo luận. Hàn Quốc, trước mối đe dọa từ Triều Tiên, cũng không nằm ngoài xu hướng. Các quốc gia như Úc và Canada, từng tin tưởng vào "ô hạt nhân" của Mỹ, giờ đây đang hoài nghi. Tại châu Âu, Tổng thống Pháp Macron đã tuyên bố rõ: "Chiếc ô hạt nhân bảo vệ châu Âu là điều cần thiết."

---

HAI LỰA CHỌN CHO UKRAINE: MƯỢN HAY TỰ PHÁT TRIỂN?

1. Đặt vũ khí hạt nhân của nước khác trên lãnh thổ Ukraine
Phương án khả thi và an toàn nhất hiện nay là để một quốc gia đồng minh triển khai vũ khí hạt nhân trên lãnh thổ Ukraine – tương tự như cách Mỹ đã bố trí đầu đạn tại năm quốc gia châu Âu. Tuy nhiên, theo ông Kostenko, Washington từ chối phương án này, do lo ngại "khiêu khích Nga."

 

2. Ukraine tự phát triển vũ khí hạt nhân
Ukraine sở hữu đủ năng lực: mỏ uranium phong phú, trình độ khoa học cao, từng là trung tâm phát triển hạt nhân của Liên Xô. Các cơ sở như Viện Vật lý – Kỹ thuật Kharkiv, tổ hợp Pivdenmash có tiềm năng chế tạo cả đầu đạn lẫn tên lửa mang chúng.

Tuy nhiên, phát triển một chương trình hạt nhân quốc gia đòi hỏi nguồn tài chính khổng lồ – điều mà một đất nước đang trong chiến tranh và phụ thuộc 70% vào tài trợ từ phương Tây như Ukraine khó lòng thực hiện. Ngoài ra, cần nơi bí mật, an toàn để đặt cơ sở tinh luyện uranium, sản xuất plutonium và tiến hành thử nghiệm – điều không dễ thực hiện trong hoàn cảnh chiến sự hiện nay.

---

CẢNH BÁO VỀ MỘT "HỘP PANDORA" HẠT NHÂN

Ukraine từng hy sinh lợi ích an ninh to lớn để cứu lấy Hiệp ước NPT vào năm 1995. Nhưng giờ đây, chính những quốc gia như Nga – và thậm chí Mỹ, khi không bảo vệ Ukraine theo tinh thần Budapest – đang phá vỡ những nguyên tắc cốt lõi ấy.

Ông Kostenko cảnh báo: "Chiếc hộp Pandora hạt nhân đã mở. Không một bản cam kết hay thỏa thuận nào còn giá trị." Khi các nước bắt đầu tự tìm cách tự bảo vệ mình bằng vũ khí hạt nhân, nguy cơ một cuộc chạy đua vũ trang mới là điều không tránh khỏi.

---

LỜI KẾT

Ukraine không còn là quốc gia ngây thơ đặt niềm tin vào những lời hứa hão huyền. Câu chuyện hạt nhân giờ đây không còn là lựa chọn đạo đức, mà là câu hỏi sống còn. Và như ông Yuriy Kostenko nói, thế giới hoặc phải trừng phạt Nga để khôi phục trật tự, hoặc chấp nhận bước vào kỷ nguyên hạt nhân hỗn loạn, nơi mọi quốc gia đều muốn tự cầm trong tay chiếc chìa khóa tận thế.

https://24tv.ua/sbu-vikrila-agentiv-rf-kiyevi-harkovi-yaki-zavdannya-nih-buli_n2801063