Bài viết của Alexey Tikhomirov 

Không còn là “dân chủ có kiểm soát” với lớp vỏ tự do mỏng manh, nước Nga dưới thời Vladimir Putin đang chuyển hẳn sang một hình thái toàn trị công khai và trần trụi. Khi thảm đỏ lại trải ra chào đón vị tổng thống bị cáo buộc tội ác chiến tranh tại Mỹ và Trung Quốc, khi các liên minh mới được dựng lên với tham vọng về một “tương lai vĩnh hằng”, Putin trông như mạnh mẽ, chiến lược và không thể thay thế hơn bao giờ hết. Nhưng chính “cuộc khải hoàn” ấy lại đánh dấu sự kết thúc của thời kỳ cũ – và mở ra kỷ nguyên của nhà nước toàn trị toàn diện.

Luật đàn áp tư tưởng – bước trượt dài vào bóng tối

Từ ngày 1/9/2025, chính quyền Nga đã siết chặt các đạo luật đàn áp đến mức chưa từng có. Việc đọc hay tìm kiếm tài liệu bị coi là “cực đoan” cũng đủ để bị hình sự hóa – đường ranh giữa hành vi bị cấm và “ý nghĩ không mong muốn” bị xóa nhòa. Luật mới yêu cầu cài đặt ứng dụng nhà nước “Max”, cấm quảng cáo dịch vụ VPN và kiểm soát việc chuyển giao điện thoại, bóp nghẹt những không gian tự do cuối cùng trên môi trường số.

Đồng thời, lệnh cấm quảng cáo trên các trang web “không mong muốn” buộc doanh nghiệp và người dân phải tự kiểm duyệt nghiêm ngặt. Gọi điện qua WhatsApp hay Telegram đã trở thành dĩ vãng; mạng xã hội bị bóp nghẹt, internet bị làm chậm – nước Nga đang từng bước tự cô lập khỏi thế giới.

Nhà nước giám sát toàn diện – chiến tranh với sự ẩn danh

“Anh Cả” kiểu Orwell đang kiểm soát từng ngóc ngách đời sống – từ ngôn ngữ đến hành vi, từ công cộng tới riêng tư. Nga hiện nằm trong nhóm xã hội bị giám sát dày đặc nhất thế giới: riêng ở Moskva đã có hàng trăm nghìn camera nhận diện khuôn mặt, tích hợp vào chương trình “Thành phố an toàn” dùng trí tuệ nhân tạo để phát hiện vi phạm theo thời gian thực. Mục tiêu ban đầu là “phòng chống tội phạm”, nhưng hệ thống này đã trở thành công cụ kiểm soát chính trị: những người đối lập bị xác định và bắt giữ chỉ nhờ dữ liệu sinh trắc học.

Đến năm 2030, mạng lưới dự kiến mở rộng lên hàng triệu camera, len lỏi cả vào cầu thang, tầng hầm – một cuộc chiến chống lại sự ẩn danh biến cả đất nước thành một “nhà tù hình tròn”. Ngay trong nhà riêng, nhà nước cũng hiện diện vô hình: tranh của trẻ em chống chiến tranh có thể khiến cha mẹ bị bắt, tin nhắn riêng trên ứng dụng nhắn tin được xem là “phát ngôn công khai” trước tòa, thậm chí tang lễ binh sĩ tử trận cũng bị kiểm soát nghiêm ngặt. Không gian riêng tư giờ đã trở thành phép thử lòng trung thành – và kiểm soát tuyệt đối trở thành cách sống.

“Chủ nghĩa khủng bố nhà nước” và sự hình sự hóa mọi bất đồng

Rút khỏi Công ước Chống tra tấn của châu Âu, chính quyền Putin trao quyền không giới hạn cho bộ máy đàn áp. Ủng hộ Quỹ chống tham nhũng FBK từng do Navalny sáng lập có thể bị phạt tới 15 năm tù. Từ 2022 đến 2024, gần 9.000 vụ án về “phản quốc” hay “bôi nhọ quân đội” đã được mở – phần lớn chỉ vì các bài đăng trên mạng hay lời nói thoáng qua. Một meme, graffiti hay lời châm biếm tổng thống cũng đủ để bị phạt nặng hoặc bắt giam.

Những hành động phản chiến như đốt trạm tuyển quân hay phá hoại hộp điện bị coi là “khủng bố” – khiến thống kê “khủng bố chính trị” tăng vọt. Ngay cả việc sở hữu hồi ký của Navalny hay ảnh của ông cũng bị xem là nguy hiểm. Theo OVD-Info, hiện có 3.898 người đang bị truy tố vì lý do chính trị, trong đó 1.701 người đã ở trong tù. Một số người bất đồng còn bị giam trong bệnh viện tâm thần theo mô hình Xô Viết cũ.

Trường học – pháo đài của chủ nghĩa Putin

Như Hannah Arendt từng chỉ ra, chủ nghĩa toàn trị nở rộ khi ranh giới giữa sự thật và dối trá bị xóa nhòa – và trường học trở thành chiến trường của tuyên truyền. Từ tháng 9/2025, chương trình “Những cuộc trò chuyện về giá trị” được triển khai ngay cả ở mẫu giáo, dạy trẻ lòng yêu nước, giá trị Chính thống giáo và sùng bái tổng thống – kể cả ở vùng lãnh thổ Ukraine bị chiếm đóng.

Lịch sử được viết lại thành một bản anh hùng ca tuyến tính: nước Nga là “nạn nhân muôn đời của phương Tây”, luôn được cứu bởi những nhà lãnh đạo mạnh mẽ – đỉnh cao là Putin. Phương Tây, Ukraine và các nước Baltic bị vẽ thành kẻ thù, còn mọi cuộc chiến của Nga đều là “tự vệ cần thiết”.

Một môn học bắt buộc mới – “Văn hóa tinh thần và đạo đức Nga” – sẽ có cả bài kiểm tra về lòng yêu nước. Việc dạy ngoại ngữ bị cắt giảm, thay vào đó là “giá trị truyền thống”. Trẻ em phải lập “góc đỏ” với chân dung Putin trong ngày Hiến pháp, đón tiếp cựu binh hay xem thông điệp video từ tổng thống – những nghi thức phục tùng gợi nhớ thời Stalin.

Văn hóa bị kiểm duyệt, âm nhạc thành “khu vực nguy hiểm”

Biên giới của điều “được phép nói” ngày càng thu hẹp. Phê phán quân đội hay thậm chí “làm mất uy tín” – một khái niệm mơ hồ – cũng đủ để bị truy tố. Cuối tháng 8, hàng loạt nhạc công đường phố bị bắt chỉ vì chơi các ca khúc của “đặc vụ nước ngoài” như Zemfira hay Bi-2.

Sách bị cấm, bị gỡ khỏi kệ hay vứt vào thùng rác vì “tuyên truyền LGBT” – gợi nhớ những chương đen tối nhất của các chế độ toàn trị. Đạo diễn Zhenya Berkovich và nhà viết kịch Svetlana Petrijchuk bị kết án 6 năm tù vì vở “Finist, Chim ưng sáng ngời” bị cho là “biện minh cho khủng bố” – tiền lệ chưa từng có kể từ thời Xô Viết.

Cơ thể phụ nữ thành “tài nguyên an ninh quốc gia”

Nhà nước can thiệp sâu vào thân thể công dân: hạn chế phá thai song song với trợ cấp một lần cho học sinh, sinh viên mang thai, vừa cấm vừa khuyến khích để “tăng cường sức mạnh sinh học của dân tộc”. Phụ nữ bị biến thành công cụ cho an ninh quốc gia. Cùng lúc, Nga tuyển tới 35.000 binh sĩ mỗi tháng; hơn 130.000 người đã tử trận – con số thực tế có thể còn cao hơn nhiều.

Những người vô hình – và cái giá của “vĩ đại”

Dưới bóng nhà nước toàn trị, tố giác trở thành chuẩn mực, chiến tranh trở thành “đức tính cao cả”. Các hoạt động hậu phương – từ dệt lưới chống drone, làm nến chiến hào đến quyên góp thực phẩm – đều phục vụ cho cỗ máy chiến tranh. Nhưng sự huy động ấy không phải ai cũng chấp nhận: khảo sát mùa hè 2025 của Russian Field và Levada cho thấy 60% người dân ủng hộ ngừng bắn ngay lập tức và đàm phán, con số này lên tới 72% vào tháng 9.

Giống Winston Smith trong tiểu thuyết “1984” của Orwell, nhiều người Nga đang trốn khỏi con mắt toàn trị – từ lính đào ngũ đến công chức từng trung thành nay sống ẩn dật trong rừng. “Di cư nội tâm” – im lặng, trò chuyện thầm kín, rút lui vào đời sống riêng – không còn đủ. Ở một nhà nước toàn trị, con người phải thực sự ẩn náu để sống sót.

Trong tấm gương tự soi mình như “cường quốc đế quốc”, nước Nga không có chỗ cho những con người tuyệt vọng, nhỏ bé ấy. Họ bị gọi là phản bội – hoặc hạ xuống hàng bia đỡ đạn. Một lần nữa, số phận con người bị hy sinh cho “sứ mệnh lịch sử” của quốc gia.

Tác giả là giảng viên lịch sử đương đại và lịch sử Đông Âu tại Đại học Bielefeld (Đức).

Trump prepares generals for "war" in the US: Military to use "dangerous cities as training grounds"